Przekonanie, że integracja gospodarcza prowadzi do pokoju i dobrobytu ekonomicznego, stanowiło podstawę Wspólnoty Europejskiej. Handel jest zatem podstawową częścią tożsamości dzisiejszej Unii Europejskiej (UE). Biorąc pod uwagę sukces, jaki rynek wewnętrzny odniósł we wspieraniu najdłuższego okresu pokoju w nowoczesnej historii Europy, UE uznaje się za znakomity przykład korzyści płynących z handlu, globalizacji i otwartości gospodarczej. Międzynarodowa polityka handlowa stanowi wyłączną kompetencję UE, a wraz z łącznym znaczeniem gospodarczym swoich państw członkowskich Unia stanowi jeden z głównych podmiotów globalnego handlu.

Polityka handlowa dotyczy jednak nie tylko stabilności i wzrostu samej UE, lecz jest także wykorzystywana do zachęcania ubogich krajów do rozwoju, wspierania sojuszy międzynarodowych i promowania podstawowych wartości na świecie. Jako silny partner w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO), UE popiera międzynarodowy system handlu oparty na zasadach, a nie na sile. Korzyści płynące z globalizacji i handlu międzynarodowego są jednak w ostatnich latach kwestionowane, także w samej UE.

Skłoniło to Unię do ożywienia swojej polityki handlowej, szczególnie przez przedstawienie nowej strategii handlowej i dokumentu otwierającego debatę w sprawie wykorzystania możliwości płynących z globalizacji. Nowa strategia UE „Handel z korzyścią dla wszystkich” stanowi odpowiedź na zastrzeżenia i skupia się na uczynieniu unijnej polityki handlowej skuteczniejszą, bardziej przejrzystą i opartą na wartościach.

Zgodnie z tą strategią UE zintensyfikowała bieżące negocjacje handlowe i rozpoczęła nowe rozmowy dotyczące handlu i inwestycji, co doprowadziło do zawarcia nowoczesnych porozumień z państwami takimi jak Kanada i Japonia. 

Co zrobiono w czasie kadencji PE 2014–2019 

Wdrażanie nowego programu handlowego i strategii handlowej UE 

Kadencja 2014–2019 koncentrowała się w dużej mierze na wdrażaniu nowej strategii handlowej UE. We wrześniu 2017 r. Komisja przyjęła sprawozdanie z wdrażania strategii polityki handlowej „Handel z korzyścią dla wszystkich”, zawierające dokładny przegląd dotychczasowych osiągnięć UE. W tej części przedstawiono niektóre z najważniejszych ustaleń tego sprawozdania oraz informacje o zmianach, które nastąpiły od 2017 r. 

Skuteczność 

Jeśli chodzi o skuteczność polityki handlowej UE, Unia (reprezentowana przez Komisję) usunęła szereg barier za pomocą partnerstw na rzecz dostępu do rynku, za pomocą których Komisja koordynuje swoje działania z państwami członkowskimi i przedsiębiorstwami. Przykładowo Komisja usunęła 45 barier handlowych uderzających w wywóz z UE, którego wartość w 2017 r. wyniosła 8,2 mld EUR, oraz rozwiązała 20 innych problemów dotyczących wywozu o wartości 4,2 mld EUR w 2016 r. Ułatwiło to przedsiębiorstwom z UE wywóz swoich produktów do państw trzecich. UE prowadzi obecnie wiele spraw przeciwko różnym partnerom handlowym w ramach WTO. 

W następstwie rezolucji w sprawie działań ze strony Stanów Zjednoczonych wobec unijnych dopłat rolnych w ramach WPR (w kontekście hiszpańskich oliwek) Komisja ogłosiła, że wniesie o rozstrzygnięcie tego sporu w ramach WTO. Pozostałe niedawne sprawy dotyczą taryf celnych na stal i aluminium nałożonych przez Stany Zjednoczone i stosowanych przez Chiny praktyk związanych z transferem technologii. Ich korzystne rozstrzygnięcie ułatwiłoby europejskim przedsiębiorstwom prowadzenie działalności na tych rynkach.

W trakcie kadencji 2014–2019 Parlament coraz ściślej monitorował wdrożenie umów handlowych, w tym ich skutki społeczne i środowiskowe. W październiku 2018 r. Komisja opublikowała drugie roczne sprawozdanie z wdrożenia umów o wolnym handlu, które uzupełnia istniejące roczne sprawozdania z wdrożenia poszczególnych porozumień (np. z Koreą Południową). Sprawozdanie to zawiera przegląd skuteczności umów o wolnym handlu zawartych przez UE, analizując zarówno postępy, jak i niedoskonałości, oraz przyczynia się w ten sposób do zwiększenia przejrzystości prac Unii. Choć pokazuje ono, że wiele umów o wolnym handlu zawartych przez UE doprowadziło do zwiększenia przepływów handlowych z państwami partnerskimi, to podkreśla też, że wdrażanie tych porozumień (szczególnie stosowanie preferencji handlowych) w terenie można poprawić. 

Przejrzystość 

W trakcie kadencji 2014–2019 Komisja stworzyła witrynę internetową „Transparency in Action” [„Przejrzystość w działaniu”], która zawiera wszystkie opublikowane dokumenty na temat rozmaitych prowadzonych obecnie negocjacji (choć wrażliwe oferty dostępu do rynku pozostaną poufne). W ramach pakietu handlowego dla UE z września 2017 r. Komisja ogłosiła też utworzenie nowej grupy doradczej ds. umów handlowych UE, aby wspierać politykę handlową sprzyjającą włączeniu społecznemu. W 2018 r. grupa ta odbyła pięć posiedzeń. Ponadto Komisja prowadzi regularny dialog ze społeczeństwem obywatelskim na temat różnych aspektów polityki handlowej w celu włączenia społeczeństwa obywatelskiego w procesy kształtowania polityki i poprawy rozliczalności. Komisja postanowiła też, że w ramach pakietu od tej pory będzie publikować swoje zalecenia dla Rady dotyczące wytycznych negocjacyjnych. Równolegle Rada podjęła w 2018 r. kroki na rzecz zwiększenia przejrzystości przez publikację, po raz pierwszy, pełnego mandatu negocjacyjnego w związku z uaktualnieniem układu o stowarzyszeniu (w tym wypadku między UE a Chile) na bardzo wczesnym etapie negocjacji. Jest to zgodne z apelami Parlamentu o zwiększenie przejrzystości na wszystkich etapach negocjacji handlowych. 

Wartości 

Jeśli chodzi o wartości w polityce handlowej UE, Komisja zainicjowała debatę w 2017 r. na temat rozdziałów „Handel i zrównoważony rozwój” w umowach o wolnym handlu i możliwości ich udoskonalenia. W wyniku rozmów poświęconych tej kwestii wydała w 2018 r. dokument roboczy opisujący 15 działań, które mają zostać podjęte, aby unowocześnić te rozdziały. Działania te obejmują zachęcanie partnerów handlowych do ratyfikacji podstawowych porozumień międzynarodowych (w tym konwencji MOP) na wczesnym etapie, ułatwianie społeczeństwu obywatelskiemu odgrywania roli kontrolnej i wzmacnianie koordynacji z Parlamentem Europejskim.

W 2017 r. Komisja zasugerowała też rozpoczęcie przeglądu postanowień rozdziału „Handel i zrównoważony rozwój” kompleksowej umowy gospodarczo-handlowej między UE a Kanadą (CETA), a we wrześniu 2018 r. Wspólny Komitet CETA potwierdził zobowiązanie UE i Kanady do skutecznego wdrożenia porozumienia paryskiego w sprawie zmiany klimatu. Planowana modernizacja umowy zawartej między UE a Meksykiem będzie też obejmowała nowe rozdziały poświęcone współpracy w zakresie dobrostanu zwierząt i oporności drobnoustrojów oraz walki z korupcją. Jeśli chodzi o równouprawnienie płci i handel, w 2018 r. Parlament wezwał w rezolucji z inicjatywy własnej do włączenia równouprawnienia płci do umów handlowych, Komisja natomiast opublikowała projekt przepisów w sprawie handlu i równouprawnienia płci związanych z negocjacjami z Chile.

Podczas rokowań z Indonezją Komisja po raz pierwszy w historii przedstawiła też tekst dotyczący przepływów danych. Ponadto UE zawiesiła negocjacje handlowe z Tajlandią z powodu obaw dotyczących przestrzegania praw podstawowych. Handel międzynarodowy i globalizacja. 

Na podstawie ogólnego systemu preferencji taryfowych (GSP) UE umożliwia najbardziej wrażliwym krajom rozwijającym się obniżkę lub zniesienie ceł od wywozu do UE. GSP ma na celu wspieranie zrównoważonego rozwoju i dobrych rządów, może też stanowić sposób na promocję wartości podstawowych w państwach partnerskich.

Pod koniec 2018 r. Komisja rozpoczęła przegląd swoich preferencji handlowych w stosunku do Kambodży w związku z pogarszającą się sytuacją w zakresie przestrzegania praw człowieka i praw pracowniczych w tym kraju. Rozważa też przegląd preferencji taryfowych w stosunku do Mjanmy z powodu coraz gorszej sytuacji ludności Rohingja w tym kraju. Aby uzupełniać GSP, UE zapewnia też krajom rozwijającym się pomoc finansową wspierającą ich integrację z globalnym systemem handlu zgodnie z inicjatywą WTO „pomoc na rzecz wymiany handlowej”. 

Postępowa polityka handlowa w celu wykorzystania możliwości płynących z globalizacji

Jeśli chodzi o postępową politykę handlową UE, w kadencji 2014–2019 Komisji udało się wprowadzić kilka nowych kwestii do niektórych umów o wolnym handlu zawartych przez UE. Obejmują one wprowadzenie postanowień w sprawie energii i surowców do porozumień z Wietnamem i Ukrainą, dodanie nowego systemu sądów ds. inwestycji (ICS) do kilku umów (zob. poniżej) oraz mobilności wykwalifikowanych pracowników (takich jak architekci i operatorzy dźwigów) do CETA i Umowy o partnerstwie gospodarczym między Unią Europejską a Japonią (EPA). Komisja pracuje też nad uelastycznieniem Europejskiego Funduszu Dostosowania do Globalizacji (EFG). Fundusz utworzono w 2006 r., aby (współ)finansować aktywne polityki rynku pracy w państwach członkowskich pomagające pracownikom, którzy stracili pracę w wyniku globalizacji lub kryzysu gospodarczego i finansowego, znaleźć nowe zatrudnienie. W latach 2007–2016 EFG udzielił wsparcia w 147 sprawach obejmujących ok. 140 000 zwolnionych pracowników, z których połowa straciła pracę z przyczyn związanych z handlem. 

Negocjacje handlowe i inwestycyjne 

W trakcie kadencji 2014–2019 UE dokonała również istotnych postępów w zakresie licznych negocjacji handlowych i inwestycyjnych, zarówno tych prowadzonych już wcześniej, jak i nowych. Nowe i planowane umowy W grudniu 2018 r. Parlament wyraził zgodę na największe dwustronne porozumienie handlowe kiedykolwiek wynegocjowane przez UE: Umowę o partnerstwie gospodarczym między Unią Europejską a Japonią. Weszła ona w życie w dniu 1 lutego 2019 r. 

Innym ważnym porozumieniem handlowym, które tymczasowo weszło w życie w trakcie ostatniej kadencji, we wrześniu 2017 r., jest kompleksowa umowa gospodarczo-handlowa (CETA). Parlament wyraził zgodę na zawarcie tej umowy w lutym 2017 r. CETA jest opisywane jako najbardziej zaawansowana i postępowa umowa o wolnym handlu zawarta przez UE do tej pory ze względu na ambitne postanowienia w sprawie handlu i zrównoważonego rozwoju, praw pracowniczych i środowiska. Komisja jest zdania, że umowa ta przyniosła pozytywne rezultaty w pierwszym roku obowiązywania. CETA w pełni i ostatecznie wejdzie w życie dopiero wówczas, gdy wszystkie państwa członkowskie ratyfikują tę umowę. 

UE finalizuje też zawarcie nowych porozumień z kilkoma innymi państwami: 

• z Singapurem UE podpisała zarówno umowę handlową (TA), jak i umowę o ochronie inwestycji (IPA) w dniu 19 października 2018 r. Parlament wyraził zgodę na umowę o wolnym handlu i umowa ta powinna wejść w życie po dopełnieniu ostatecznych formalności przez każdą ze stron. Umowa o ochronie inwestycji między UE a Singapurem będzie miała dłuższą procedurę ratyfikacyjną, ponieważ musi zostać zatwierdzona także przez państwa członkowskie. EPRS | Biuro Analiz Parlamentu Europejskiego 

• Negocjacje w sprawie nowej umowy o wolnym handlu z Wietnamem początkowo zakończono w 2015 r., w tym przypadku UE także jednak zdecydowała o podziale tej umowy na umowę handlową i umowę o ochronie inwestycji w następstwie wspomnianej wyżej opinii Trybunału Sprawiedliwości w sprawie umowy o wolnym handlu UE–Singapur. Ratyfikacja umowy o wolnym handlu przed jesienią 2019 r. jest bardzo mało prawdopodobna; umowa o ochronie inwestycji zajmie więcej czasu, ponieważ muszą ją ratyfikować państwa członkowskie. 

• W przypadku Meksyku Komisja osiągnęła porozumienie w sprawie modernizacji filaru handlowego istniejącej Umowy ogólnej UE–Meksyk, którą uznano za przestarzałą (pierwotna umowa weszła w życie w 2000 r.). Nadal nie zakończono prac nad konkretnymi szczegółami technicznymi i tekstem prawnym zaktualizowanej umowy. Następnie zmodernizowaną Umowę ogólną będą musiały ratyfikować w nadchodzącej kadencji zarówno UE, jak i państwa członkowskie. Nowe i trwające negocjacje handlowe W trakcie kadencji 2014–2019 UE pracowała również nad licznymi nowymi i trwającymi negocjacjami w sprawie umów o wolnym handlu, a postępy w tym zakresie są zróżnicowane: 

• Negocjacje z Filipinami oficjalnie rozpoczęto w 2015 r. i do tej pory odbyły się ich dwie rundy. Parlament wielokrotnie wyrażał zaniepokojenie z powodu pozasądowych egzekucji na Filipinach, wzywając do zniesienia preferencji taryfowych w razie braku rzeczywistej poprawy sytuacji. 

• Negocjacje z Indonezją rozpoczęto w 2016 r., a do stycznia 2019 r. odbyło się sześć rund negocjacyjnych. 

• W przypadku Chile negocjacje w sprawie modernizacji części handlowej Układu o stowarzyszeniu między UE a Chile z 2002 r. rozpoczęto w 2017 r. i do tej pory odbyły się cztery rundy rozmów. 

• Negocjacje z Australią i Nową Zelandią formalnie rozpoczęto w czerwcu 2018 r., a rozmowy toczą się w dobrym tempie. UE kontynuuje też prace nad negocjacjami w sprawie umowy o wolnym handlu z południowoamerykańskim blokiem handlowym Mercosur. Rozmowy te rozpoczęły się blisko 20 lat temu i choć w ostatnich latach istniały duże nadzieje na ich zakończenie w trakcie kadencji 2014– 2019, to osiągnięcie porozumienia politycznego wydaje się mało prawdopodobne. 

Komisja pracuje jednocześnie nad toczącymi się negocjacjami handlowymi z kilkoma innymi państwami, w tym z Marokiem i Tunezją, a także nad nowymi inicjatywami wielostronnymi, w tym nad reformą WTO. 

Nowe i trwające negocjacje inwestycyjne 

W ramach swojej polityki handlowej UE pragnie też zwiększyć międzynarodowe przepływy inwestycji (do i z UE), ponieważ inwestycje są zazwyczaj postrzegane jako korzystne dla wzrostu gospodarczego i konkurencyjności. Często zatem włącza rozdziały dotyczące inwestycji do umów o wolnym handlu lub negocjuje odrębne umowy inwestycyjne z państwami trzecimi. W ostatniej kadencji UE pracowała nad szeregiem nowych i trwających negocjacji inwestycyjnych. Wyniki trwających negocjacji dotyczących norm ochrony inwestycji i rozstrzygania sporów z Japonią powinny w ostateczności uzupełnić zawartą umowę o partnerstwie gospodarczym. 

Negocjacje inwestycyjne z Chinami były kontynuowane, prowadząc w pierwszej kolejności do wymiany ofert dostępu do rynków w lipcu 2018 r. Jednocześnie UE przygotowywała się do rozpoczęcia podobnych rozmów z Tajwanem i Hongkongiem, a od 2014 r. odbyto pięć rund negocjacji z Mjanmą w sprawie umowy o ochronie inwestycji. 

W odpowiedzi na obserwowany w ostatnich latach silny opór społeczeństwa obywatelskiego przeciw mechanizmom rozstrzygania sporów między inwestorem a państwem (ISDS) zawartym w umowach o wolnym handlu UE przeprowadziła też reformę ochrony inwestycji międzynarodowych. Handel międzynarodowy i globalizacja 9 Parlament Europejski odegrał szczególnie istotną rolę w skłonieniu UE do zmiany podejścia, wzywając do zastąpienia arbitrażu międzynarodowego nowym systemem. Od tego czasu Unii udało się wprowadzić nowy system sądów ds. inwestycji do najnowszych i planowanych umów, w tym do porozumień zawartych z Kanadą, Singapurem, Wietnamem i Meksykiem. Jednak w wyniku obaw społeczeństwa związanych z tym nowym systemem Belgia zwróciła się do Trybunału Sprawiedliwości o opinię na temat zgodności postanowień dotyczących systemu sądów ds. inwestycji zawartych w CETA z prawem Unii. 

W styczniu 2019 r. rzecznik generalny Trybunału Sprawiedliwości wydał niewiążącą opinię, zgodnie z którą system ten jest zgodny z prawem Unii. Równolegle UE rozpoczęła negocjacje w sprawie konwencji ustanawiającej wielostronny trybunał rozstrzygania sporów inwestycyjnych (MIC) na szczeblu międzynarodowym, korzystając z doświadczeń UE z innowacyjnymi dwustronnymi systemami sądów ds. inwestycji. Te rozmowy wielostronne są prowadzone pod auspicjami Komisji Narodów Zjednoczonych do spraw Międzynarodowego Prawa Handlowego (UNCITRAL) i mają przejść w decydującą fazę w 2019 r. 

Stosunki handlowe ze Stanami Zjednoczonymi 

Stany Zjednoczone są tradycyjnie jednym z najważniejszych partnerów handlowych UE, a wspólnie UE i USA tworzą największe partnerstwo gospodarcze na świecie. Choć stosunki handlowe UE ze Stanami Zjednoczonymi bywają trudne, szczególnie biorąc pod uwagę postawę obecnego prezydenta USA Donalda Trumpa, to państwom tym udało się przyjąć dwustronne porozumienie w sprawie wzajemnego uznawania inspekcji zakładów produkujących leki w marcu 2017 r. i zawrzeć kolejną umowę w sprawie ubezpieczeń i reasekuracji z nową administracją Stanów Zjednoczonych w marcu 2018 r.

W następstwie kilku konfliktów handlowych z administracją prezydenta Donalda Trumpa od 2017 r. (w tym groźby wprowadzenia ceł na samochody z UE) przewodniczący Komisji Jean-Claude Juncker osiągnął wstępne porozumienie z prezydentem USA w lipcu 2018 r., aby uniknąć dalszej eskalacji konfliktu. W ramach tego porozumienia UE i USA prowadzą obecnie rozmowy w sprawie umów dotyczących ocen zgodności i zniesienia taryf celnych na produkty przemysłowe. Mandat do tych rozmów nie został przyjęty jednomyślnie przez państwa członkowskie, ponieważ Francja głosowała przeciw, a Belgia wstrzymała się od głosu.

Dossier legislacyjne

Innym ważnym obszarem prac UE w trakcie kadencji 2014–2019 było przyjęcie nowego prawodawstwa w celu ochrony obywateli i przedsiębiorstw przed nieuczciwymi praktykami handlowymi oraz promocji wartości podstawowych w globalnym handlu. UE unowocześniła swoje środki ochrony handlu przez przyjęcie nowych aktów prawnych. Środki ochrony handlu umożliwiają UE ochronę swoich przedsiębiorstw i obywateli przed nieuczciwymi praktykami handlowymi innych państw, takimi jak sprzedaż towarów w UE po cenach niższych niż rynkowe, aby zwiększyć swój udział w rynku.

• Pierwszy z tych aktów to nowa metoda wyliczania dumpingu przyjęta pod koniec 2017 r. Ta nowa metoda powinna prowadzić do zwiększenia ceł antydumpingowych na towary sprzedawane po cenach dumpingowych przez państwa trzecie, oczekuje się zatem, że będzie skuteczniejsza w zwalczaniu zakłóceń rynku.
• Niedługo potem unijne instrumenty zostały dodatkowo wzmocnione za pomocą drugiego aktu ustawodawczego, który zmodernizował stosowane przez UE środki ochrony handlu i wszedł w życie w dniu 8 czerwca 2018 r. Ta pełna modernizacja powinna sprawić, że unijne środki ochrony handlu staną się skuteczniejsze, m.in. przez przyspieszenie procedur UE, zwiększenie przejrzystości i przewidywalności oraz uwzględnianie wysokich norm środowiskowych i społecznych UE. Prace legislacyjne Unii skupiły się też na promowaniu wartości w jej polityce handlowej.
• Przykładem tego jest przyjęcie w 2016 r. rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie z 2005 r. w sprawie handlu niektórymi towarami, które mogłyby być EPRS | Biuro Analiz Parlamentu Europejskiego 10 użyte do wykonywania kary śmierci i tortur (zwane też rozporządzeniem w sprawie przeciwdziałania torturom). To zmienione rozporządzenie powinno zapobiegać wywozowi z UE towarów, które przyczyniałyby się do naruszeń praw człowieka w państwach trzecich.
• Drugim przykładem jest przyjęcie w 2017 r. nowego rozporządzenia w sprawie handlu minerałami z krajów ogarniętych konfliktami, które wejdzie w życie w 2021 r. Ma ono na celu wstrzymanie handlu pewnymi minerałami (w tym cyną i złotem) pochodzącymi z państw niestabilnych politycznie, wykorzystywanymi przez grupy zbrojne do finansowania swoich brutalnych działań.

W trakcie kadencji 2014–2019 prowadzono też prace nad wnioskiem w sprawie europejskich ram monitorowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Ma on na celu zacieśnienie współpracy między Komisją a państwami członkowskimi w zakresie kontroli zagranicznych przejęć przedsiębiorstw z UE w celu ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, aby zabezpieczać nadrzędne interesy UE. Po negocjacjach trójstronnych między Parlamentem a Radą osiągnięto w tej sprawie porozumienie w listopadzie 2018 r.

W 2017 r. Komisja opublikowała wniosek ustawodawczy mający na celu wstrzymanie nielegalnego przywozu dóbr kultury do UE, gdyż często są one wykorzystywane do finansowania terroryzmu. Parlament przyjął swoje stanowisko w sprawie tego wniosku w październiku 2018 r. i osiągnął porozumienie z Radą w grudniu 2018 r.

W 2018 r. UE przyjęła też rozporządzenie horyzontalne o klauzulach ochronnych i w styczniu 2019 r. zwiększyła swoją gotowość na brexit, uzgadniając przyszły podział kontyngentów taryfowych w unijnej liście koncesyjnej WTO po wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z UE, które obecnie przewiduje się na dzień 31 października 2019 r