Kryzys uchodźczy wystawił zarządzanie granicami zewnętrznymi Unii Europejskiej na próbę. Podejmowane działania zakłóciły funkcjonowanie strefy Schengen i zmniejszyły wiarę obywateli w zdolność UE do uporania się z niedociągnięciami.
M. in. taka konstatacja znalazła się w publikacji „Ochrona granic zewnętrznych UE” przygotowanej przez Biuro Analiz Parlamentu Europejskiego.
Autorka opracowania, Anja Radjenovic, zwraca w nim uwagę na bezprecedensowy napływ uchodźców i migrantów o nieuregulowanym statusie, którego doświadcza UE a który największe natężenie miał w 2015 r. Jak podkreśla Radjenovic, kryzys uchodźczy ujawnił „szereg niedociągnięć i luk w unijnych politykach dotyczących granic zewnętrznych”.
„Od czasu bezprecedensowego napływu migrantów w 2015 r. zarządzanie granicami zewnętrznymi Unii poddawane jest szczególnie ciężkim próbom w związku z problemami, które doprowadziły do niekontrolowanego przybycia do UE migrantów i osób ubiegających się o azyl, a w końcu także do tymczasowego przywrócenia kontroli na granicach wewnętrznych między niektórymi państwami członkowskimi” – podkreśla ekspertka.
Przypomina, że wprowadzenie tych środków uzasadniono „sytuacją pod względem bezpieczeństwa w Europie oraz zagrożeniami wynikającymi z ciągłych wtórnych i odbywających się na dużą skalę przemieszczeń” przebywających w UE nielegalnie obywateli państw trzecich bądź „utrzymującym się zagrożeniem terrorystycznym”.
„Środki te jednak zakłóciły funkcjonowanie strefy Schengen i zmniejszyły wiarę obywateli Unii w zdolność UE do uporania się z niedociągnięciami ujawnionymi przez kryzys uchodźczy, powodującymi koszty gospodarcze, społeczne i polityczne” – ocenia Anja Radjenovic.
Wskazuje też, że coraz więcej państw członkowskich buduje również ogrodzenia i mury graniczne na zewnętrznych granicach Schengen, aby uniemożliwić migrantom i osobom ubiegającym się o azyl wstęp na swoje terytorium. W związku z tymi barierami pojawiają się obawy dotyczące m.in. naruszeń praw człowieka dotykających migrantów, którym w ten sposób uniemożliwia się przybycie do UE.
Niekontrolowane przepływy migracyjne doprowadziły również do przyjęcia kluczowego elementu wsparcia UE dla jej państw członkowskich znajdujących się na granicy zewnętrznej.
W analizie zwrócono ponadto uwagę, że nasilenie się terroryzmu i poważnej przestępczości transgranicznej na terytorium UE uwidoczniło luki w unijnych systemach informacyjnych dostarczających straży granicznej, policji i innym organom informacji o osobach przekraczających granice zewnętrzne UE oraz ich rozdrobnienie.
Zdaniem autorki analizy ochrona granic zewnętrznych UE, w tym przez lepsze wykorzystanie możliwości oferowanych przez systemy i technologie informatyczne, ma zatem zasadnicze znaczenie dla utrzymania strefy Schengen bez kontroli na granicach wewnętrznych.
„W tym celu UE rozpoczęła proces stopniowego tworzenia i wdrażania europejskiego zintegrowanego zarządzania granicami (EUIBM) na szczeblu krajowym i unijnym. Ma ono ułatwiać legalne przekraczanie granic zewnętrznych Unii, a także służyć zapobieganiu przypadkom przestępczości transgranicznej i ich wykrywaniu (np. przemytu migrantów, handlu ludźmi i terroryzmu)” – wyjaśnia autorka analizy. „Obejmuje ono również kierowanie do właściwych organów osób potrzebujących ochrony międzynarodowej lub zamierzających się o nią ubiegać, a także odsyłanie osób niemających prawa do wjazdu na terytorium UE lub pobytu na nim” - dodaje.
Anja Radjenovic zwraca uwagę, że w reakcji na wyzwania związane z migracją, a także na nasilenie się działalności terrorystycznej i poważnej przestępczości transgranicznej, UE rozpoczęła szerszy proces reform zmierzających do wzmocnienia granic zewnętrznych przez wzmocnienie powiązań między kontrolami granicznymi a bezpieczeństwem.
Z jednej strony, środki służące ochronie granic zewnętrznych UE skupiały się na doskonaleniu unijnych zasad zarządzania granicami, takich jak kodeks graniczny Schengen, a także wzmocnieniu i aktualizowaniu uprawnień odpowiednich agencji UE, takich jak Frontex, eu-LISA, Europol i EASO.
Z drugiej strony, w związku z szeregiem poważnych niedociągnięć w systemach informacyjnych UE, podejmowano wysiłki mające na celu poprawę wykorzystania możliwości oferowanych przez systemy i technologie informacyjne w zakresie bezpieczeństwa, rejestrów karnych oraz zarządzania granicami i migracjami. Obejmowały one wzmocnienie istniejących już systemów informatycznych (SIS II, VIS, Eurodac, ECRIS-TCN), stworzenie nowych (ETIAS, system wjazdu/wyjazdu) i poprawę ich interoperacyjności.
Szersze uprawnienia i większa aktywność w dziedzinie zarządzania granicami Unii znajdują także odzwierciedlenie w zwiększeniu środków, elastyczności i różnorodności funduszy unijnych w ramach obecnego i przyszłego budżetu UE oraz poza nim.
aba/